Trích bài CƠ CHẾ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC TRONG HOẠT ĐỘNG HÀNH PHÁP ĐỂ PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG – THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN

Của TS. Nguyễn Đình Quyền

Nguyên Phó Chủ nhiệm UBTP của Quốc hội

Nguyên Viện Trưởng Viện nghiên cứu lập pháp

Đại biểu Quốc hội khoá 12,13

Một số vấn đề chung về kiểm soát quyền lực

Tham nhũng và phòng chống tham nhũng là một hiện tượng xã hội và là cuộc đấu tranh, thách thức đối với sự phát triển của toàn cầu, ở các nước đã khó nhưng ở Việt Nam lại càng khó hơn, vì trong nhiều năm qua mặc dù đã rất cố gắng trong việc hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật, củng cố, kiện toàn đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong cả hệ thống chính trị và bộ máy nhà nước nhưng phải thẳng thắn nhận rõ rằng cho đến nay Nhà nước ta chưa thể chế hóa một cách kịp thời, đầy đủ, toàn diện và thực hiện tốt trên thực tế chế định kiểm soát quyền lực theo quy định của Hiến pháp năm 2013. Thêm vào đó đã nhiều, rất nhiều năm rồi Nhà nước ta vẫn chưa kiểm soát được tài sản, thu nhập cũng là một kênh kiểm soát quyền lực nhà nước của mọi tổ chức, cá nhân, pháp nhân trong xã hội, trong đó có tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn. Do đó công tác phòng chống tham nhũng, việc phát hiện và xử lý hành vi tham nhũng gặp muôn vàn khó khăn và đang là thách thức rất lớn trong công tác quản lý nhà nước nói chung cũng như công tác cán bộ nói riêng.

Nhìn về tổng thể hoạch định chính sách thì thấy, các chủ trương, chính sách, pháp luật là khá toàn diện, nhưng nhiều chính sách mới chỉ dừng lại ở các quy định mang tính chất định tính như tăng cường, đầy mạnh, củng cố, kiện toàn, khuyến khích, giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao đạo đức tác phong công vụ, nêu gương, động viên, mà thiếu đi thiết chế cốt lõi quan trọng nhất là kiểm soát quyền lực trên tất cả các phương diện, các lĩnh vực của đời sống kinh tế-xã hội, nhất là công tác quản lý nhà nước, việc thực hiện quyền hành pháp . Chúng ta con quá kỳ vọng vào sự tự giác, lòng tốt của con người, vào sự gương mẫu, liêm chính của Đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ,quyền hạn, trong khi đó đa số đời sống của họ, kể cả trong bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị đang còn nghèo, thâm chị có người còn rất nghèo, những nhu cầu thiết yếu của họ và gia đình họ đang còn rất hạn hẹp và khó khăn theo đồng lương, thu nhập, cùng với đó là việc kiểm soát quyền lực, trong đó có kiểm soát trách nhiệm công vụ hiện nay đang là khâu rất yếu trong bộ máy nhà nước, nhất là trong thực hiện quyền hành pháp, do đó các kỳ vọng trên rất khó khả thi trong thực tiễn. Các thiết kế trên là cần thiết, việc có niềm tin và kỳ cầu vọng vào lòng tốt của con người, sự gương mẫu, liêm chính của Đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ quyền hạn là rất đúng nhưng thật là chưa đủ mà cần phải có kiểm soát, trước hết là kiểm soát hành vi con người, sau đến kiểm soát quyền lực để quyền lực không thể bị tha hóa bởi đồng tiền, các lợi ích mà con người sinh ra há trên đời đều thích, đều muốn, điều ham có...Điều này kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới đã cho chúng ta những bài học rất quý giá .

Tôi muốn đặt vấn đề như vậy để chúng ta nhận thức đúng đắn rằng, kiểm soát quyền lực để làm tốt công tác phòng chống tham nhũng, phát hiện và xử lý nghiêm minh các hành vi tham nhũng trong quản lý nhà nước, thực hiện quyền hành pháp trước tiên luôn thuộc trách nhiệm của Đảng và Nhà nước, các cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền, vì họ là những người nhận lương của Nhà nước, tiêu tiền thuế của người dân; họ có trách nhiệm bắt buộc phải thực hiện hành vi chống tham nhũng, nếu không thì họ không xứng đáng để nhận lương, họ là những người không hoàn thành nhiệm vụ, công vụ và do đó theo một cách nào đó họ có thể bị đuổi khỏi bộ máy nhà nước. Tuy nhiên, kiểm soát quyền lực để phòng chống tham nhũng là một việc làm rất khó khăn, phức tạp, phải được tiến hành lâu dài, kiên trì, bền bỉ, có bước đi phù hợp và rất bài bản; chỉ có nhà nước làm thôi thì không thể bao quát hết được, không thể mang lại hiệu quả cao nên phải huy động toàn bộ hệ thống chính trị, xã hội, người dân tham gia vào công tác này nhưng trong đó nhà nước, nhất là các cơ quan hành pháp vẫn là thiết chế chịu trách nhiệm chính và là nòng cốt quan trọng nhất. Sự tham gia của người dân, doanh nghiệp, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, các phương tiện thông tin đại chúng và nhân dân được thể hiện ở nhiều phương diện khác nhau, tùy thuộc vào vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của từng chủ thể ở mọi phương diện, phương thức khác nhau cả trong kiểm soát quyền lực nhà nước,phỏng chống tham nhũng.

Kiểm soát quyền lực nhà nước là một yêu cầu khách quan, tự thân của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, không có kiểm soát quyền lực thì quyền lực tất yếu bị lạm dụng phục vụ cho lợi ích riêng,l ợi ích nhóm, quyền lực bị tha hoá dẫn đến quan liêu, tiêu cực, tham nhũng, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, thực hiện quyền hành pháp thấp, vì vậy kiểm soát quyền lực nhà nước có ý nghĩa rất quan trọng và do đó về mặt pháp lý luôn được quy định là một thiết chế mang tính Hiến định.Việc xử lý kỷ luật, truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cán bộ, công chức, kể cả người có chức vụ quyền hạn ở cấp cao trong thời gian gần đây đã phản ánh rất rõ việc Nhà nước ta chưa làm tốt công tác kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung và trong hoạt động hành pháp nói riêng.

Kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt nam được thực hiện trong từng nhánh quyền lực lập pháp và tư pháp và giữa các nhánh quyền lực này với nhau, theo đó đối với nhánh quyền hành pháp thì kiểm soát quyền lực được thực hiện thông qua việc xác định công tác, trách nhiệm công vụ của mỗi chức danh, thẩm quyền với phương châm “Đúng vai, thuộc bài” ; xây dựng, ban hành và thực hiện các thiếtchế về công khai minh bạch, kiểm tra, thanh tra, xử lý kỷ luật, vi phạm, kể cả thanh tra nhà nước và thanh tra chuyên ngành, thông qua việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân ...; hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, hoạt động kiểm toán nhà nước, hoạt động xét xử các vụ án hành chính của Toà án và thiết chế giám sát, phản biện xã hội đối với hoạt động hành pháp; quyền tư pháp kiểm soát quyền lực nhà nước được thực hiện bởi chế định tuyển chọn và bổ nhiệm các chức danh tư pháp, nhất là thẩm phán; thiết chế điều tra tội phạm, kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân và giám đốc xét xử của Toà án cấp trên đối với Toà án cấp dưới; giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, hoạt động kiềm toán nhà nước và thiết chế giám sát, phản biện xã hội đối với hoạt động tư pháp; quyền lập pháp kiểm soát quyền lực nhà nước được thực hiện thông qua hoạt động giảm sát của nhân dân, cử tri đối với hoạt động của Đại biểu Quốc hội, Quốc hội, Đại biểu Hội đồng nhân dân, Hội đồng nhân dân; hoạt động lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm, bãi nhiệm, miễn nhiệm và thiết chế kiểm toán, giám sát, phản biện xã hội. Bên cạnh đó, là sự kiểm soát quyền lực trong hệ thống chính trị của Đảng cầm quyền với chức năng hoạt động của cấp ủy Đảng trong việc giám sát các tổ chức Đảng, Đảng viên tuân thủ Hiến pháp, pháp luật và Điều lệ, nghị quyết của Đảng (Uỷ ban kiểm tra trung ương; Ban bảo vệ chính trị nội bộ; Ban nội chính trung ương) tham gia vào quá trình kiểm soát quyền lực ở cả hệ thống chính trị và bộ máy nhà nước trên cả ba nhánh quyền lực lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Kiểm soát quyền lực nói chung và trong lĩnh vực phòng chống tham nhũng nói riêng luôn được đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp, tuyệt đối, toàn diện của Đảng. Do đó, để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả kiểm soát lực để phòng chống tham nhũng trong hoạt động hành pháp thì cần có sự kết hợp hài hòa, thường xuyên, chặt chẽ giữa các thiết chế kiểm soát quyền lực của Đảng và các thiết chế kiểm soát quyền lực của Nhà nước. Theo đó, các cán bộ, Đảng viên vừa phải chấp hành, tuân thủ đúng quy định của Hiến pháp và pháp luật, vừa phải chấp hành nghiêm các quy định trong Điều lệ, nghị quyết, văn kiện của đảng, cấp ủy Đảng ở tất cả các cấp./.